Punjabi Ξ Hindi Ξ English
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ:
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸੋਢੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਵਿੰਦ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ, ਬੱਚੇ ਨੇ ਭਾਈ ਬੁੱਢਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਧਰਮੀ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ, ਸਗੋਂ ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਲੜਕੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ–ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਆਤਮਾ, ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਅਕਸਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਕੋਮਲ ਉਮਰ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਿਆਨ ਦੇ ਅੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਵਿਆਹ:
ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਦਾ ਵਿਆਹ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਲਾਲ ਚੰਦ ਦੀ ਧੀ ਗੁਜਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੁਜਰੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸੁਭਾਖੀ ਖੱਤਰੀ ਗੋਤ ਦਾ ਸੀ। ਗੁਜਰੀ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਸਨ। ਬਜ਼ੁਰਗ, ਮੇਹਰ ਚੰਦ, ਅੰਬਾਲਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਖਨੌਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਕਿਰਪਾਲ ਚੰਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਗੁਜਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ:
ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਦੀ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸਿਖਲਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਲਗਭਗ 13 ਜਾਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਤਿਆਗ ਮੱਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤਿਆਗ ਮੱਲ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਸੀ, “ਤਿਆਗ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ” ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ, ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਇੰਨੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਸੀ, ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਾਮ, ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਭਾਵ “ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਜੇਤੂ” ਰੱਖਿਆ। “
ਬਕਾਲਾ:
ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਹਰ ਰਾਏ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਨੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਗੁਰਜਰੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਬਕਾਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਲਗਭਗ 20 ਸਾਲ ਬਕਾਲਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ 17 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸਿਮਰਨ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਕੀਤਾ। ਕਿਰਪਾਲ ਚੰਦ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੋ ਵਾਰ ਗੁਜਰੀ ਅਤੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ 1657 ਈਸਵੀ ਅਤੇ 1661 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਲਈ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕੀਤੀ।
ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ:
ਗੁਰੂ ਹਰੀ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ (ਕਿਸ਼ਨ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਕਾਲੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਇਕਾਂਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ‘ਤੇ, “ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ” ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ, ਦੀਵਾਨ ਦੁਰਗਾ ਮੱਲ, ਬਕਾਲਾ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਦੇ ਟੋਕਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ ਕਿ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਧੀਰ ਮੱਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੋਢੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਹੜੱਪਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦੇਖਿਆ। ਸਾਰੇ 22 ਪਾਖੰਡੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਬਕਾਲਾ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ।
ਉਦਘਾਟਨੀ ਸਮਾਰੋਹ ਕੀਤਾ:
ਦੀਵਾਨ ਦੁਰਗਾ ਮੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨੇ 11 ਅਗਸਤ, 1664 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮਾਰੋਹ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ ਮਰਹੂਮ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ। 10 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਮਰਹੂਮ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭੈਣ, ਸਰੂਪ ਕੌਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਢੌਂਗ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਕਾਬ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਪਾਖੰਡੀ ਲੋਕ ਬਕਾਲਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਿਖਾਵੇ ਦਾ ਹੁਸਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਪਾਖੰਡੀਆਂ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ:
ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ, ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਉਸਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਲਗਭਗ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਸੌ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਿਆਂ ਦਿਲੋਂ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਬਚ ਜਾਣ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਕਾਲਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ 22 ਢੌਂਗੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਦੇ ਹੋਏ ਮਿਲੇ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਲਈ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਹਰ ਇੱਕ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਸੋਨੇ ਦੇ ਮੋਹਰਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਕੇ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਰਕਮ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਟੂਰ ‘ਤੇ:
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਅਸਾਮ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਗਏ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਗੁਜਰੀ, ਮਾਂ ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਜੀਜਾ ਕਿਰਪਾਲ ਚੰਦ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ। ਪਟਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਿਆਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਧਮਧਾਨ ਗਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਲਮ ਖਾਨ ਰੋਹਿਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਮੁਗਲ ਟੋਲੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਕਈ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਧੀਰਮਲ ਅਤੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖੀਗੋਤਿਆਵਾਂ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ, ਜੋ ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਬਣ ਜਾਣਗੇ, ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੁਲਮ:
ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਸਲਿਮ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਜ਼ੁਲਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਢਾਹਣਾ, ਜਜ਼ੀਆ ਟੈਕਸ, ਜਬਰੀ ਵਸੂਲੀ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗੁਰ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਨੰਦ ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਰਪਾ ਰਾਮ, ਜਿਸਦਾ ਪਿਤਾ ਅਰੂ ਰਾਮ ਸੀ, ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 16 ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਵਕੀਲ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਲੜਕੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਨ ਸੀ।
ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਕੈਦ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ:
ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਸਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਦਿਆਲ ਦਾਸ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਉਸਦੇ ਅਗਵਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਚਮਤਕਾਰ ਕਰੇ। ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਰੂੰ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦਿਆਲ ਦਾਸ ਨੂੰ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨੋਟ ਛੱਡਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਚਮਤਕਾਰ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਛੱਡਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਦੀਆਂ 514 ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਾਰੀਖਾਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ:
ਮਿਤੀਆਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ, ਈ. ਈ. ਆਮ ਯੁੱਗ, ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ ਕੈਲੰਡਰ ਐਸ.ਵੀ.
ਜਨਮ: ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ – 18 ਅਪ੍ਰੈਲ 1621 ਈ. (ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਵਦੀ ਪੰਜਵਾਂ ਦਿਨ, ਵੈਸਾਖ ਦਾ ਮਹੀਨਾ, 1679 ਐਸਵੀ, – 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1621, ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ)। ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਬਿੰਦ ਸੋਢੀ ਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਤੈਗ ਮਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਵਿਆਹ: ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ – 4 ਫਰਵਰੀ 1631 ਈ: ਤੇਗ ਮੱਲ ਦਾ ਵਿਆਹ ਲਾਲ ਚੰਦ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਗੁਜਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।
ਲੜਾਈ: ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ – 26 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1635 ਈ: ਤੇਗ ਮੱਲ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ: ਮੱਧ 1657 ਈਸਵੀ – ਮਾਰਚ 1644 ਈਸਵੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ, ਪ੍ਰਯਾਗ, ਬਨਾਰਸ, ਪਟਨਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਬਕਾਲਾ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਬਾਲ ਗੁਰੂ ਚੇਚਕ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ “ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ” ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਦਘਾਟਨ: ਬਕਾਲਾ – 16 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1664। ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜੋਤੀ–ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ‘ਤੇ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਬਕਾਲਾ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 11 ਅਗਸਤ, 1664 ਈ. ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਸਮੀ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਅ–ਚੜ੍ਹਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।) ਮੱਖਣਸ਼ਾਹ ਬਕਾਲਾ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਖੰਡੀਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ: 19 ਜੂਨ, 1665 ਈਸਵੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਪੂਰਬੀ ਟੂਰ: 1666 – 70 ਈਸਵੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ, ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।
ਪਹਿਲੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਈ: ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਸਤੀ ਦਾਸ, ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਗਵਾਲ ਦਾਸ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 13 ਦਸੰਬਰ, 1665 ਈਸਵੀ (ਪੋਹ 1, 1722 ਈ.) ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ: ਪਟਨਾ – 5 ਜਨਵਰੀ, 1666। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਸਨ।
ਪਟੀਸ਼ਨ: ਅਨੰਦਪੁਰ – 25 ਮਈ, 1675 ਈ: ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।
ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ: ਅਨੰਦਪੁਰ – 8 ਜੁਲਾਈ, 1675 ਈ: ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੂੰ 10ਵਾਂ ਗੁਰੂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਕੈਦ: ਮਲਿਕਪੁਰ – 12 ਜੁਲਾਈ, ਈ. 1675 ਦਿੱਲੀ – 4 ਨਵੰਬਰ 1675 ਈ.
ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਮੌਤ: ਦਿੱਲੀ – 24 ਨਵੰਬਰ, 1675। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।